Tegoroczny werdykt Akademii Szwedzkiej jest bez wątpienia świętem dla literatury bezkompromisowej. Literacka Nagroda Nobla 2025 powędrowała do Węgra, László Krasznahorkaia – pisarza, którego twórczość wymyka się prostym klasyfikacjom, stawiając czytelnikowi wysokie wymagania, ale w zamian oferując głęboko poruszające doświadczenie egzystencjalne.
Dla wielu autorów i wydawców jest to sygnał, że wciąż jest miejsce na prozę gęstą, mroczną i filozoficznie pogłębioną.
Kto dostał Nobla 2025? Sylwetka laureata
László Krasznahorkai, urodzony w 1954 roku w Gyula na Węgrzech, jest postacią kultową we współczesnej literaturze. Przez krytyków często bywa określany mianem „węgierskiego mistrza apokalipsy” i stawiany w jednym rzędzie z takimi twórcami jak Franz Kafka czy Samuel Beckett.
Przez lata pozostawał autorem znanym głównie w kręgach koneserów, jednak jego reputacja systematycznie rosła. W 2015 roku otrzymał prestiżową nagrodę Man Booker International Prize. Jego nazwisko od lat pojawiało się na giełdzie noblowskich faworytów.
Krasznahorkai znany jest również ze swojej wieloletniej współpracy z wybitnym reżyserem Bélą Tarrem. Jego najważniejsze powieści stały się podstawą głośnych adaptacji filmowych – mowa o monumentalnym „Szatańskim tangu” (na podstawie powieści o tym samym tytule) oraz „Harmoniach Werckmeistera” (na motywach „Melancholii sprzeciwu”). Obaj artyści często współpracowali także przy scenariuszach (m.in. przy „Koniu turyńskim”), współtworząc unikalny, mroczny klimat tych dzieł.
Literacka Nagroda Nobla 2025: Oficjalne uzasadnienie Akademii Szwedzkiej
Decyzja Akademii Szwedzkiej rzuca światło na wyjątkowość prozy Krasznahorkaia. Jak czytamy w oficjalnym komunikacie, Komitet Noblowski przyznał mu nagrodę:
Za fascynujący i wizjonerski dorobek, który pośród apokaliptycznego terroru na nowo potwierdza siłę sztuki.
To docenienie pisarza, który w swoich gęstych, hipnotycznych narracjach nie boi się stawiać fundamentalnych pytań o sens, porządek i nieuchronność końca, jednocześnie znajdując w samej formie literackiej siłę ocalającą.
Najważniejsze dzieła László Krasznahorkaia
Twórczość węgierskiego noblisty nie należy do najłatwiejszych w odbiorze, jednak trzy tytuły uważa się za kluczowe dla zrozumienia jego fenomenu.
Szatańskie tango (1985)
To prawdopodobnie najsłynniejsza powieść autora. Książka zabiera czytelnika do upadłego, wyludnionego węgierskiego PGR-u, którego mieszkańcy pogrążeni są w apatii i marazmie. Pojawienie się charyzmatycznego hochsztaplera, Irimiása, który obiecuje im nowy początek, uruchamia spiralę wydarzeń prowadzących do nieuchronnej katastrofy.
Melancholia sprzeciwu (1989)
Akcja powieści rozgrywa się w prowincjonalnym miasteczku, do którego przybywa tajemniczy cyrk. Główną atrakcją jest gigantyczny wieloryb oraz enigmatyczna postać znana jako „Książę”. Ich obecność staje się katalizatorem dla narastającego chaosu, buntu i ujawnienia się najmroczniejszych instynktów tłumu, obnażając kruchość społecznego porządku.
Wojna i wojna (1999)
Powieść opowiada o losach archiwisty, Györgya Korina, który przypadkiem odkrywa tajemniczy manuskrypt. Przekonany o jego niezwykłej wartości, postanawia ocalić go przed zapomnieniem, wyruszając w podróż do Nowego Jorku, aby opublikować tekst w internecie. To historia o desperackiej próbie ocalenia sensu w świecie zmierzającym ku entropii.
Styl, który definiuje mistrza
Proza László Krasznahorkaia jest natychmiast rozpoznawalna. Autor słynie ze swojego hipnotycznego stylu, który odrzuca tradycyjne struktury narracyjne.
Cechy charakterystyczne jego pisarstwa to:
- Meandrujące zdania: jego frazy często ciągną się przez wiele stron, niemal pozbawione kropek. Tworzy to gęstą, hipnotyczną sieć, w której czytelnik musi się zanurzyć.
- Mroczna atmosfera: światy przedstawione przez Krasznahorkaia są niemal zawsze w stanie rozkładu, pozbawione nadziei i transcendentalnego sensu.
- Filozoficzna głębia: pod powierzchnią fabuł kryją się pytania o naturę zła, wolę mocy, sens historii i możliwość ocalenia.
Podsumowanie
Wybór László Krasznahorkaia to mocny sygnał wysłany przez Akademię Szwedzką. To nagroda dla literatury totalnej, wymagającej od czytelnika skupienia i gotowości na konfrontację z trudnymi prawdami. To także ukłon w stronę literatury węgierskiej i tej części Europy, która wciąż ma światu do zaoferowania unikalne, niepokojące wizje artystyczne.