Stan polskiego rynku książki od lat budzi niepokój. Problem oligopolizacji i utrudnionego dostępu do danych sprzedażowych były już wielokrotnie podnoszone, a raport „Jeszcze książka nie zginęła?” dostarcza kompleksowej diagnozy i propozycji naprawczych.
Opracowanie przygotowała Polska Sieć Ekonomii dla Instytutu Książki. Powstał z inicjatywy środowisk związanych z tym sektorem i był dofinansowany ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Autorami dokumentu są Joanna Rachubik, Maciej Sroczyński i Jan Oleszczuk-Zygmuntowski.
Najważniejsze ustalenia raportu
Raport ukazuje trudną sytuację polskiego rynku książki, który zmaga się z wieloma wyzwaniami. Wśród kluczowych wniosków warto wyróżnić:
- Postępującą oligopolizację – cztery największe firmy dystrybucyjne kontrolują ok. 80% rynku hurtowego, co wypiera mniejsze podmioty.
- Wysokie rabaty narzucane wydawcom – średni rabat dla dystrybucji wynosi 50%, a dla księgarń 38%, co zmusza wydawnictwa do zawyżania cen okładkowych.
- Zanikanie niezależnych księgarń – w latach 2010-2020 zamknięto niemal co trzecią księgarnię w Polsce, co szczególnie dotknęło mniejsze miejscowości.
- Nieuczciwe praktyki dużych graczy – mniejsze podmioty mają utrudniony dostęp do danych sprzedażowych, spotykają się z nieprzewidywalnymi opóźnieniami płatności i dodatkowymi opłatami.
- Prekaryzację twórców literatury – mediana ich miesięcznych przychodów z pracy artystycznej wynosi jedynie 2500 zł brutto i jest uzależniona od nieregularnych wypłat, nieunormowanych stawek za spotkania autorskie oraz wynagrodzenia liczonego od ceny zbytu, a nie ceny okładkowej.
- Brak regulacji w sektorze – polski rynek książki jest niemal całkowicie nieuregulowany, podczas gdy w 15 krajach UE funkcjonują mechanizmy ochronne.
Kraje takie jak Niemcy, Francja i Hiszpania, które wdrożyły ustawy i umowy branżowe, mają dziś jedne z najsilniejszych rynków książki w Europie.
Proponowane rozwiązania
Autorzy raportu nie tylko wskazują na problemy, ale także proponują konkretne rozwiązania, które mogą poprawić sytuację. Wśród najważniejszych postulatów znalazły się:
- Ustawa o ochronie rynku książki, obejmująca:
- wprowadzenie jednolitej ceny okładkowej, co ma zapobiec wojnom cenowym i chronić małe księgarnie;
- obowiązek raportowania danych sprzedażowych, co pozwoliłoby mniejszym podmiotom działać na równych zasadach;
- utworzenie funduszu stabilizacyjnego wspierającego małe wydawnictwa i księgarnie;
- uznanie księgarń kameralnych za instytucje kultury, co umożliwiłoby ich dodatkowe finansowanie.
- Kodeks Dobrych Praktyk Rynku Książki – dokument regulujący zasady współpracy między podmiotami sektora.
- Pilne postępowanie wyjaśniające UOKiK – mające na celu zbadanie nadużyć na rynku książki.
- Reforma Narodowego Programu Rozwoju Czytelnictwa (NPRCz 3.0) – uwzględniająca potrzeby księgarń i bibliotek.
- Powołanie Spółdzielni Księgarskiej – jako inicjatywy zrzeszającej małych wydawców i księgarzy.
W kontekście przekazywania danych należy dodać, że aktualny obraz całego sektora jest mocno niepełny. Według Nielsen BookScan, największego panelu monitorującego sprzedaż książek, zbierane są informacje jedynie o 55% rynku z niedoszacowaniem na poziomie około 63,5 miliona egzemplarzy.
Nie jest to jednak wiadomość zaskakująca – szczególnie wobec praktyki dystrybutorów, którzy pobierają dodatkowe opłaty za dostęp do raportów.
Czy rynek książki w Polsce jest na krawędzi?
Raport pokazuje, że sytuacja na rynku książki jest trudna, ale nie beznadziejna. Istnieją rozwiązania, które mogą zahamować negatywne trendy, jednak ich wdrożenie wymaga współpracy instytucji publicznych, wydawców, księgarzy i dystrybutorów. Jeśli rynek pozostanie w obecnym stanie, dostępność książek i różnorodność literacka mogą zostać poważnie zagrożone. Czy Polska pójdzie drogą Francji, która skutecznie ochroniła swoje księgarnie i wydawnictwa oraz stawia na otwartość w dostępie do danych, czy Wielkiej Brytanii, gdzie deregulacja doprowadziła do wzrostu cen i dominacji największych graczy? Decyzje, które zapadną w najbliższych miesiącach, przesądzą o przyszłości rynku książki w Polsce.
Żródła: