„Opowieść wigilijna” powstała w 1843 roku w niezwykle trudnym okresie życia Charlesa Dickensa. Pisarz borykał się z problemami finansowymi, na które wpływały powiększająca się rodzina oraz długi karciane. Ponadto spadały dochody z jego ostatniej powieści, co skłoniło Dickensa do poszukiwania nowej formy literackiej odpowiedniej dla znacznie szerszej publiczności.
Był to czas powracania do dawnych tradycji bożonarodzeniowych przez Brytyjczyków. Przyczyniła się do tego Wiktoria Hanowerska, ówczesna królowa Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii. Na popularności zyskiwały kartki świąteczne oraz przystrajanie choinki.
Charles Dickens miał również w pamięci własne doświadczenia z dzieciństwa, a także świąteczne opowieści innych autorów – Washingtona Irvinga i Douglasa Jerrolda.
Wizyta w Field Lane Ragged School
Przed „Opowieścią wigilijną” Dickens napisał trzy inne historie w podobnym duchu. Pomysł kolejnej przyszedł do niego podczas wizyty w Field Lane Ragged School. Była to jedna z kilku placówek dla dzieci z londyńskich ulic.
Poruszony losem ubogich, inspirowany wspomnieniami z młodości i na nowo odkrywaną tradycją, zaczął pracę nad opowieścią o przemianie zgorzkniałego skąpca Ebenezera Scrooge’a, który odnajdzie odkupienie w świętach Bożego Narodzenia.
Pierwsze wydanie
Praca nad całością zajęła Dickensowi sześć tygodni, a większość historii zrodziła się w jego wyobraźni w trakcie długich, nocnych spacerów. Szwagierka Dickensa wspominała, że podczas tworzenia autor „płakał, śmiał się, znowu płakał […]”.
Pierwsze wydanie ukazało się 19 grudnia 1843 roku. Książka była bogato ilustrowana charakterystyczną kreską Johna Leecha. Ilustracje odegrały kluczową rolę w popularyzacji tytułu.
Pomimo wysokich kosztów produkcji i wysokiej ceny nakład wynoszący 6000 egzemplarzy rozszedł się w zaledwie kilka dni. Do końca 1844 roku ukazało się trzynaście wznowień. „Opowieść wigilijna” była też nielegalnie kopiowana i dystrybuowana, co zmieniło się dopiero po podjęciu kroków prawnych przez autora.
Tradycje świąteczne
Po wydaniu „Opowieść wigilijna” stała się nie tylko literackim fenomenem, ale również istotnym elementem kultury świątecznej. Dickens, poprzez swój sentymentalizm i uwrażliwienie na kwestie społeczne, pomógł ugruntować Boże Narodzenie jako czas refleksji, dobroci i wspierania innych.
Wpływ na autora i literaturę
Sukces książki odmienił życie Charlesa Dickensa. Powieść umocniła jego pozycję jako jednego z najważniejszych pisarzy epoki, pozwoliła mu rozwiązać problemy finansowe i została symbolem jego twórczości.
Jej wpływ na literaturę był ogromny – Dickens zainspirował wielu pisarzy do tworzenia dzieł podejmujących tematykę społeczną oraz ukazujących święta jako czas refleksji i solidarności. Powieść przypomniała, że literatura może nie tylko bawić, ale także edukować, wpływać na rzeczywistość.
Polskie tłumaczenie i ekranizacje
Oryginalny tytuł dzieła to „A Christmas Carol”, co można przetłumaczyć jako „Kolęda bożonarodzeniowa”. W Polsce książka ukazuje się jako „Opowieść wigilijna” bądź „Kolęda prozą”. Nawiązuje ona przede wszystkim do formy narracyjnej i klimatu opowieści niż do pierwotnego muzycznego charakteru kolędy. Taki wybór wprowadza dodatkowy kontekst emocjonalny – podkreśla refleksyjny wymiar historii.
„Opowieść wigilijna” to jedna z najczęściej ekranizowanych książek w historii literatury. Pierwsze adaptacje pojawiły się już pod koniec XIX wieku. Do dziś doczekała się ponad 50 wersji, w tym filmów fabularnych, animacji i musicali.
Każda wnosi coś unikalnego, jednocześnie pozostając wierną ponadczasowemu przesłaniu.